Μικροί υγροβιότοποι... μια ανάσα από τον Τύρναβο

Λεύκωμα του αρχιτέκτονα Βασίλη Τσολάκη

Πρόκειται ιδιαίτερο λεύκωμα. Και λέω ιδιαίτερο γιατί η έκδοσή του συνδέεται:

α) με το Τεχνικό επιμελητήριο, τμήμα της Κεντρικής και Δυτικής Θεσσαλίας (άρα ο αναγνώστης αναμένει το θετικό πνεύμα και την τεχνική λειτουργική χρηστικότητα)

β) το Σύλλογο Φίλων του Πηνειού (άρα ο αναγνώστης αναμένει την οικολογική διάσταση στο βιβλίο)

γ) το όνομα του φωτογράφου και συγγραφέα των κειμένων Βασίλη Τσολάκη ο οποίος με την ιδιότητα του αρχιτέκτονα προϊδεάζει τον αναγνώστη ότι θα τακτοποιεί το χάος της πραγματικότητας παράγοντας την αισθητική τάξη.

δ) κι έπειτα είναι ο τίτλος σε τρεις αράδες “κρυμμένοι θησαυροί” “Μικροί υγροβιότοποι...” “...Μια ανάσα από τον Τύρναβο” που προετοιμάζουν αντίστοιχα για την ανακάλυψη, την υγρή θεματολογία και την ζωή στον τόπο μας.

Επομένως το φωτογραφικό λεύκωμα του Βασίλη Τσολάκη απαιτεί κατά την παρουσίαση στο κοινό έναν ιδιαίτερο χειρισμό από την πλευρά εκείνου που το παρουσιάζει. Και λέω ιδιαίτερο γιατί το βιβλίο θέτει ζητήματα περισσότερο πολύπλοκα από όσα εκ πρώτης όψεως κάποιος μπορεί να φανταστεί.

Ας τα εντοπίσουμε:

Ζήτημα 1ο: Η φωτογραφία ως επιλογή θέματος (στη συγκεκριμένη περίπτωση το νερό), ως πεδίο που επέλεξε ο φωτογράφος για να μεταφέρει πληροφορίες αλλά και να αναδείξει σημεία της πραγματικότητας ως “εφευρέτης σημείων”.

Ζήτημα 2ο: Η φωτογραφία ως απεικόνιση και δη ως αισθητική απεικόνιση δηλαδή ως οργανωμένη “γλώσσα” που μεταφέρει φορτίσεις σημασιολογικές και αισθητικές αξίες καθώς συσχετίζει το αντικειμενικό της πραγματικότητας με την υποκειμενική επιλογή του φωτογράφου.

Ζήτημα 3ο: Η φωτογραφία ως στοιχείο επιθυμίας του φωτογράφου να επικοινωνήσει με το “κοινό” του.

Ας πιάσουμε τώρα ένα -ένα τα ζητήματα αυτά κι ας δούμε πως αποκρίνεται ο φωτογράφος έχοντας πάντα κατά νου όσα συγκείμενα των φωτογραφιών προανέφερα και που περιλαμβάνονται στο εξώφυλλο.

Στο πρώτο ζήτημα της επιλογής του θέματος. Σε πρώτο επίπεδο η φωτογραφία λειτουργεί καθαρά πληροφοριακά. Το μαρτυρεί η ίδια η οργάνωση του υλικού: οι πηγές και οι λίμνες, το ποτάμι Μάτι, η Βρύση Τυρνάβου, αλλά και τα ίδια τα κείμενα που συνοδεύουν το φωτογραφικό υλικό και τα οποία μάλιστα καταλήγουν - παράδοξο για λεύκωμα - σε συμπεράσματα (το θετικό πνεύμα επιζητεί υποχρεωτικά “το διά ταύτα”!...). Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα φωτογραφίζει με το μάτι του τεχνικού: τεχνικά έργα και ανθρώπινες παρεμβάσεις παρουσιασμένες αντιστικτικά στο χρόνο (τότε και τώρα) για να ενισχύσει την οικολογική ή τη μη οικολογική χρήση των βιότοπων... Δέστε ενδεικτικά στις σελίδες 45, 95, 108, 113...

Πίσω όμως από αυτή την τεχνική ή οικολογική εξήγηση για την επιλογή του θέματος κρύβεται κάτι βαθύτερο, κάτι που συνδέει το φωτογράφο (αλλά και όλους εμάς) με το νερό. Το νερό σχετίζεται στο συλλογικό συμβολικό με την αναγέννηση και την ίδια τη ζωή. Είναι το πρωταρχικό στοιχείο. Να σας θυμίσω τον Αναξιμένη που θεωρούσε ότι όλα τα όντα δεν ήταν παρά συμπυκνώσεις του πρωταρχικού ύδατος. Ή πάλι τον προσωκρατικό Θαλή που δίδασκε ότι όλα τα όντα προέκυψαν από το αρχέγονο νερό. Σήμερα η φαινομενολογία της ποιητικής φαντασίας του Μπασελάρ μάς επιτρέπει να ερμηνεύσουμε το νερό ως συμβολική αρχετυπική ύλη. «Κοντά στο νερό, πάνω στο νερό μαθαίνουμε να πετάμε στα σύννεφα, να κολυμπάμε στον ουρανό». (Γ. Μπασελάρ, «Το νερό και τα όνειρα»). Αυτή η επισήμανση ας γίνει οδηγητική αρχή για το πως πρέπει να κοιτάμε τις φωτογραφίες του Τσολάκη που καθώς παρακολουθεί με το φακό τη «διαδρομή του νερού» δημιουργεί την «ομιλία του νερού» (αποτυπώνοντας τελικά την εικόνα του χρόνου). αυτό που ο Μπασελάρ στο βιβλίο του “Το νερό και τα όνειρα” ονόμαζε “φαντασία της ύλης”.

Στο δεύτερο ζήτημα που αφορά την αισθητική λειτουργία της φωτογραφίας ο Τσολάκης είναι άνισος γιατί νιώθει υποχρεωμένος να υπηρετήσει ταυτόχρονα πολλούς στόχους, δηλαδή πολλούς πιεστικούς “αφεντάδες” (τον τεχνικό εαυτό του, την προσωπική του ευαισθησία, την οικολογική ανησυχία, την εντοπιότητα κλπ...). Η ωραιότερη φωτογραφία του λευκώματος βρίσκεται στη σελίδα 49 και είναι τραβηγμένη από το νεαρό Τσολάκη στο Μάτι Τυρνάβου. Είναι ο ορισμός του αισθητικού και του ισόρροπου γιατί τότε ο νεαρός Τσολάκης με τρόπο απόλυτο αποτύπωσε όχι μόνο μια βουκολική σκηνή αλλά υποσημείωσε με τρόπο καταλυτικό την παρουσία του ανθρώπου στον ζωικό ρυθμό του κάμπου. Ωστόσο μην αδικήσουμε τις άλλες φωτογραφίες! Ακόμα κι όταν φωτογραφίζει ως τεχνικός παράγει την ίδια αίσθηση. Για παράδειγμα: Δέστε τη φωτογραφία της σελίδας 92-93. Η οργάνωσή της είναι σχεδόν όμοια με την προηγούμενη που τραβήχτηκε δεκαετίες πριν: το νερό στα πόδια του φωτογράφου και η ανθρώπινη παρουσία ως ανάχωμα σε ένα πιεσμένο ορίζοντα. Να επισημάνουμε την επιμονή στα γέρικα δέντρα και τους παραμορφωμένους από το χρόνο κορμούς (σελίδες: 59, 66,67, ) ή τις φωτογραφικές λεπτομέρειες δίκην ζωγραφικών πινάκων (27, 61, 63) που φανερώνουν αντίστοιχα επιδιώξεις καθαρά αισθητικές. Ο Τσολάκης έχει ενσωματώσει ουσιαστικά, αλλά και συμβολικά και εικαστικά, το οικοσύστημα, τις αποχρώσεις και τις ανταύγειες του, τους ήχους και τις μυρωδιές του, τη χλωρίδα και την πανίδα του. «Πλάι στο νερό κατάλαβα ότι η ονειροπόληση είναι ένα σύμπαν αναδυόμενο, μια μυρωδάτη ανάσα που αναδίδουν τα πράγματα με τη διαμεσολάβηση ενός ονειροπόλου» (Μπασελάρ). Πλάι στο νερό, ο Τσολάκης επεξεργάζεται μια θεμελιακή προσωπική οντολογία.

Το τρίτο ζήτημα αφορά την επιθυμία του φωτογράφου να επικοινωνήσει με το κοινό του. Λύνεται με τη χρήση του χρόνου ως συστατικό στοιχείο της φωτογράφησης και κατά συνέπεια στην προσφυγή στη μνήμη. Άλλωστε είναι εμφανής αυτή η επιδίωξη με τη χρήση παλιών ασπρόμαυρων φωτογραφιών που συχνά παρατίθενται αντικριστά με το παρόν της έγχρωμης φωτογράφησης. Πρέπει όμως να προσέξουμε κάτι σημαντικό – και είναι ίσως αυτό το στοιχείο που κάνει το λεύκωμα αξιοπρόσεκτο: ο Τσολάκης δεν φωτογραφίζει με βάση την ατομική του μνήμη. Γιατί ακόμα κι αν ο ίδιος δεν το κατανοεί η ατομική του μνήμη δεν είναι μνήμη προσωπική. Θέλω να πω ότι οι ατομικές του μνήμες δεν είναι μόνο δικές του, τις έχει “δανειστεί” μέσα από οντότητες συλλογικές , από την οικογένεια, από την κοινότητα των συμμαθητών, από τις παρέες, από τα γλέντια, τις γιορτές, από τις συναναστροφές... Αυτές οι συλλογικότητες παράγουν ανθεκτικές στον χρόνο δομές μνήμης. Και καθώς το φως διαπερνά το φωτοφράκτη της φωτογραφικής μηχανής ο Βασίλης Τσολάκης μετατρέπεται σε εφευρέτη σημείων όπου όλα τα αισθητικά και λογικά σημεία του τόπου του, του δικού του και του δικού μου Τύρναβου, ιδωμένα μέσα από το μηχανισμό της κοινής μας μνήμης μετατρέπονται σε ένα συμβολικό τόπο μέσα στον οποίο ζούμε κι ανασαίνουμε.

Και για να θυμίσω ένα στίχο του Σιουζουλή, φίλου του Βασίλη Τσολάκη: “φορτωμένο σώμα με πολλές μέρες και νύχτες του τόπου του”.

Γιατί αυτό που μας έχει εμποτίσει συλλογικά ως κοινή μνήμη είναι ο Τύρναβος που πάντα θα τον κουβαλάμε μέσα μας ακόμα κι ως στοιχείο του ατομικού μας φαντασιακού. Άλλωστε αυτό σημαίνει “πατρίδα”.


http://www.youtube.com/watch?v=tMLywlxbMog