Η άνοδος των Ταλιμπάν στην εξουσία ξαναφέρνει στο προσκήνιο το ερώτημα των δυτικών “τι είναι και τι θέλουν οι Ταλιμπάν”. Η αδυναμία των δυτικών να κατανοήσουν τη ραγδαία εξάπλωση και την τελική τους επικράτηση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό αφενός στην άγνοια χειρισμού μιας προνεωτερικής κοινωνίας και αφετέρου στη δυτική οπτική να προσεγγίζουν το αφγανικό μωσαϊκό με όρους “έθνους”. Το αφγανικό εθνοτικό μωσαϊκό (φυλές Αϊμάκ, Βαλούχοι, Μούμο, Παντζάμπις, Παστούν, Τατζίκοι, Νουριστανί, Άραβες, Κιργίσιοι, Μπεαχουί, Παμίρι, Γκουργιάρ, Φαρσιγάν κλπ ) σε συνδυασμό με τις γλωσσικές διαφορές (στο Αφγανιστάν ομιλούνται Νταρί, Παστού, Ουζμπέκικα, Τουρκμενικά, Μπαλότσι, Πασάγι, Νουριστανί, Παμίρι, Ουρντού, ή άλλες τουλάχιστον 40 μικρές γλώσσες με περίπου 200 διαφορετικές διαλέκτους) και το θρησκευτικό μωσαϊκό (Σουνίτες, Σιίτες) δείχνει την πολυμορφία των κοινωνιών της χώρας και τις πολύπλοκες σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους.
Το μόνο συνεκτικό υλικό (αν είναι αρκούντως “συνεκτικό”) είναι το Καούμ (قوم, quwm), η βασική κοινωνική ομάδα (θα το μεταφράζαμε αδόκιμα “Εμείς σε αντίθεση με τους όποιους άλλους”) που βασίζεται στη συγγένεια, τον τόπο κατοικίας ή στο επάγγελμα ή σε κάτι άλλο και διαπερνά οριζοντίως τις μορφές της κοινωνικής πολυμορφίας. Το καούμ δεν συνδέεται υποχρεωτικά με την “εθνοτική ομάδα” ή την “φυλή” ή την κοινή γλώσσα ή τις θρησκευτικές διαφοροποιήσεις, αλλά κυρίως με τις μεταξύ τους μορφές αλληλεγγύης. Έτσι διαφορετικά μεταξύ τους καούμ μπορεί να συνεργαστούν και να συνεργήσουν για ένα κοινό πρόβλημα, για να διαχωριστούν εν συνεχεία με μεγάλη ευκολία στην αντιμετώπιση ενός άλλου προβλήματος δημιουργώντας νέες πρόσκαιρες συμμαχίες και συνέργειες.
Ο ρόλος των ομάδων Σούφι (οι οποίοι δεν είναι ακριβώς ισλαμική θρησκευτική αίρεση αλλά “πνευματική τάση” εντός των Σιιτών και των Σουνιτών) είναι καθοριστικός και αποτελούν το υπόγειο ενωτικό ρεύμα των Καούμ1. Αυτοί ασκούν το ρόλο του “διαμεσολαβητή” ανάμεσα στα καούμ και αναλαμβάνουν κάθε φορά που ανακύπτουν συγκρούσεις ανάμεσα στα διαφορετικά καούμ· λειτουργούν ως “προξενητές” ώστε να αντιμετωπίζονται με συγκυριακούς συσχετισμούς “οι άλλοι” (όποιοι κι αν είναι αυτοί και όπως κι αν ορίζονται σε κάθε συγκυρία και σε κάθε ιστορική στιγμή). Έτσι η πολιτική για τους Αφγανούς γίνεται ένα είδος πόκερ: παίζουμε το χαρτί που μας μοιράστηκε αλλά περιμένουμε το επόμενο φύλλο για να δούμε τι θα κάνουμε.2 Αυτό, σε συνάρτηση με την εμπεδωμένη συνολικά λαϊκή πίστη ότι εκπροσωπούν το “σωστό” Ισλάμ, εξηγεί γιατί η συντριπτική πλειοψηφία των Αφγανών θεωρεί τη χώρα τους Ισλαμικό Εμιράτο, όχι με την έννοια της από πάνω επιβολής της Σαρίας, αλλά με την έννοια της συνολικής λαϊκής πίστης. Όπως λέει ένα δίστιχο των Ταλιμπάν:
Έχουμε την σωστή σαρία και την τηρούμε κάθε στιγμή.
Η Σαρία είναι το φως μου. Λάμπει το φως της στην καρδιά μου.
Γι’ αυτό οι δυτικοί που προσέγγισαν την σύνθετη αφγανική πραγματικότητα με όρους “εθνικού κράτους”, “εθνικών ταυτοτήτων”, “φυλής” κλπ θεωρούν ότι αποτελεί ένα “πρωτόγονο” ακατανόητο και δύσκολα διαχειρίσιμο πρόβλημα.
Εάν θέλουμε να εμβαθύνουμε στην κυριαρχούσα αφγανική νοοτροπία, ένας δρόμος, πέρα από την πολιτική ή ανθρωπολογική προσέγγιση του “αφγανικού αινίγματος”, αποτελεί -όσο κι αν φαίνεται παράδοξο- η ποίηση των Ταλιμπάν και συγκεκριμένα τα Jashādi anashīd τα οποία χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται ως μεταφορείς της τζιχαντιστικής ιδεολογίας σε μια ελάχιστα εγγράμματη προνεωτερική κοινωνία. Η ποίηση είναι σημαντική για τους Ταλιμπάν και τους Αφγανούς γενικά επειδή είναι ουσιαστικά μια προφορική και όχι γραπτή τέχνη, επομένως είναι προσβάσιμη στον αναλφάβητο, ιδιαίτερα στον αγροτικό αφγανικό πληθυσμό. Τα Jashādi anashīd στοχεύουν στον προσεταιρισμό τοπικών πληθυσμών που είναι ουδέτεροι ή αναποφάσιστοι για την υπόθεση των Ταλιμπάν, στην ενίσχυση του ηθικού των υποστηρικτών και συμπαθούντων, στην υπονόμευση της τοπικής αντιπολίτευσης, στην διάδοση των ιδεών τους στους γειτονικούς ισλαμικούς πληθυσμούς αλλά και στην παρουσίαση του αγώνα τους στο διεθνές ισλαμικό κοινό. Οι Ταλιμπάν βέβαια δεν είναι ποιητές, αλλά έχουν λογοτεχνικές ευαισθησίες και αυτό είναι μέρος της κουλτούρας τους, όπου σχεδόν κάθε φορά που κάποιος εκφέρει μια πρόταση, εμπλέκεται κάποιο είδος μεταφοράς. Τα Jashādi anashīd δεν είναι πάντα εμπρηστικά ή καταγγελτικά. Συχνά είναι ποιήματα λυρικά με έναν απροσδόκητα συναισθηματικό τόνο.
Κρέμασα τη θλίψη μου στην κρεμάλα.
Ίσως, να ήταν το κρασί της μνήμης σου
Που μεθούσε την καρδιά μου πέντε φορές.
Τα anashīd (πληθυντικός της λέξης nashīd), που θα μπορούσαμε αδόκιμα να μεταφράσουμε περίπου ως “ψαλμοί” ή “ωδές”, είναι ποιητικά έργα ομαδικής φωνητικής μουσικής με περιεχόμενο, θρησκευτικό, ηθικό ή διδακτικό που είτε τραγουδιούνται με απαγγελτικό τρόπο acappella ή συνοδεύονται από κρουστά όργανα όπως το daff και έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλή σε όλο τον ταραγμένο ισλαμικό κόσμο3.
Η παραγωγή των Jashādi anashīd από τους Ταλιμπάν ξεκίνησε στο Αφγανιστάν με τη σοβιετική εισβολή και την κατοχή της δεκαετίας του 1980. Αρχικά μοιράζονταν σε κασέτες κι αργότερα ψηφιοποιήθηκαν και κατέκλυσαν το διαδίκτυο. Όμως γνώρισαν εκπληκτική άνθηση, με την τοπική ονομασία taranas, όταν οι Ταλιμπάν ανήλθαν στην εξουσία το 1992 και διαδόθηκαν ανάμεσα στους απανταχού “μαχητές” του ISIS και των άλλων τζιχαντιστικών ομάδων που τα χρησιμοποίησαν και ως πρόσφορο τρόπο εκπαίδευσης στον τζιχαντιστικό σκοπό σε στρατόπεδα νεολαίας όπου έφηβοι και παιδιά διδάσκονταν τη δόξα του Ισλάμ μέσω των τραγουδιών Jashādi anāshīd.
Τα Jashādi anāshīd των Ταλιμπάν ακολουθούν συχνά τη φόρμα του μικρού δίστιχου ή του τετράστιχου. Κυρίως όμως χρησιμοποιούν τη δοκιμασμένη από την περσική ποίηση φόρμα των ġazal. Το ġazal αποτελείται από 5 έως 15 ζεύγη στίχων. Κάθε ζευγάρι είναι δομικά, θεματικά και συναισθηματικά αυτόνομο. Το πρώτο δίστιχο ορίζει το μέτρο και τον αριθμό των συλλαβών που ακολουθούν και τα υπόλοιπα δίστιχα και συμπληρώνεται με ένα ρεφρέν. Τα επόμενα δίστιχα ακολουθούν τη μορφή του πρώτου μόνο στο δεύτερο στίχο τους επαναλαμβάνοντας το ρεφρέν και ομοιοκαταληκτώντας με τους δύο στίχους της πρώτης στροφής. Συχνά στο τελευταίο δίστιχο ενσωματώνεται το όνομα ή το ψευδώνυμο του ποιητή ως δήλωση πνευματικής δημιουργίας. Στην περίπτωση των Ταλιμπάν χρησιμεύει και ως προσωπική δήλωση προθέσεων και πίστης στην υπόθεση της Τζιχάντ.
Τα πλέον κοινά θέματα γύρω από τα οποία περιστρέφονται τα Jashādi anāshīd των Ταλιμπάν είναι:
Θέματα που αναφέρονται στο σύγχρονο αγώνα των Ταλιμπάν ο οποίος παρουσιάζεται ως συνέχεια του ηρωικού παρελθόντος και των νικών ενάντια στην αποικιοκρατία.
Οι μεγαλύτεροι κλέφτες του κόσμου έχουν έρθει στη χώρα σου
Δείτε τους! Είναι όλοι Δυτικοί.
Οι αποικιοκράτες έχουν έρθει στη χώρα σου.
Οι χτεσινοί εχθροί ήρθαν πάλι στη χώρα σου.
Ω Αφγανέ, οι Βρετανοί βρίσκονται εδώ στη χώρα σου.
Είναι οι εχθροί που νίκησαν παλιά οι πρόγονοί σου κι έφυγαν τρέχοντας.
Σήμερα, είναι οι κύριοι στη γη σου.
Είναι οι χθεσινοί εχθροί σου, αυτούς που νίκησαν παλιά οι πρόγονοί σου.
Θέματα που αναφέρονται στη σκληρότητα των ξένων και στους ηρωικούς μαχητές και μάρτυρες που έπεσαν για τη δημιουργία του Ισλαμικού εμιράτου.
Οι σφαίρες τους τσάκισαν τα κεφάλια μας σαν σεισμός.
Τα πιο δυνατά κόκαλα έσπασαν.
Μας τρύπησαν το λαιμό και σκόρπισαν τα μέλη μας
Σα μάθημα ανατομίας.
Γλιστρούσαν οι δρόμοι απ’ το αίμα που έτρεχε
Σαν ρέματα που κατέβαζαν αίμα από το σύννεφα.
Θέματα που καλούν τους Αφγανούς να ξεσηκωθούν και να πολεμήσουν για την πίστη τους σε ένα αμυντικό Τζιχάντ ενάντια στους Αφγανούς που συνεργάζονται με τους ξένους.
Οι εχθροί πήραν τη μορφή φίλων.
Μοιάζουν με ανθρώπινα όντα αλλά είναι άγρια ζώα.
Η πράξη της καταστροφής είναι στο αίμα τους
Τα μηνύματά τους γεμάτα δηλητήριο.
Έρχονται με σημαίες φίλων αλλά είναι δολοφόνοι.
Θέματα που αφορούν τον θρήνο για τα δεινά που προξενούν οι ξένοι και καλούν σε προσκλητήριο μαρτυρίου.
Αλλάχ, λυπάμαι που οι αθώοι νέοι μας πνίγονται στο αίμα τους.
Έλα να γίνεις μάρτυρας.
Λυπάμαι που το χωριό μας είναι γεμάτο θλίψη καλυμμένο με σκόνη.
Αλλάχ, λυπάμαι που αυτή η σκόνη και η στάχτη προέρχονται από τα νεκρά λουλούδια μας.
Λυπάμαι που οι αθώοι Ταλιμπάν πέθαναν κι έσβησε το φως της αγάπης.
Λυπάμαι που παρά την αντίσταση των νεαρών λουλουδιών, πέφτουν κάτω οι Ταλιμπάν και πεθαίνουν.
Αλλάχ, λυπάμαι που η ροή του αίματος πνίγει τα μικρά μας βλαστάρια.
Αλλάχ, λυπάμαι που οι αθώοι νέοι μας πνίγονται στο αίμα τους.
Λυπάμαι που καταστρέφονται τα στρατόπεδα των συντρόφων μας.
Η ζωή είναι γεμάτη γλυκόπικρο μέλι.
Αλλάχ, λυπάμαι που το κόκκινο αίμα τους έφερε σε εμάς σκληρή ζωή.
Λυπάμαι που κουβαλώ στη σκοτεινή καλύβα μου το φέρετρο των επιθυμιών.
Αλλάχ, λυπάμαι που οι αθώοι νέοι μας πνίγονται στο αίμα τους.
Λυπάμαι που οι προοπτικές και οι επιθυμίες μου είναι ανέφικτες.
Ο Σάχι Μπάχα, ο ποιητής κλαίει.
Αλλάχ, λυπάμαι που η θλίψη συγκλονίζει τη χώρα μας.
Αλλάχ, λυπάμαι που οι αθώοι νέοι μας πνίγονται στο αίμα τους
Έλα να γίνεις μάρτυρας.
Θέματα που αφορούν την προσευχή-επιθυμία του μάρτυρα να προσφέρει το αίμα του για την κυριαρχία του Ισλάμ και τη δημιουργία ενός όμορφου κόσμου.
Θεέ μου, που κατέχεις την ομορφιά,
Έχω ένα αίτημα για σένα.
Σηκώνω και τα δυο μου χέρια προς το μέρος σου.
Προσεύχομαι με ταπείνωση,
Θέλω να κρατιέμαι μακριά από τα αίσχη.
Δος μου τον όμορφο κόσμο που επιθυμώ
Και θα θυσιαστώ για σένα, Θεέ μου.
Εκπλήρωσε αυτήν την επιθυμία, Θεέ μου.
Κάνε αυτόν τον κόσμο όμορφο.
Είναι στο χέρι σου να κάνεις όμορφο αυτόν τον κόσμο.
Με μια σταγόνα αίμα ας τον μετατρέψεις σε παράδεισο.
Ας κάνεις με την αγάπη σου τον κόσμο πολύχρωμο.
Εγερτήρια θέματα που προτρέπουν τους νέους να πάρουν τα όπλα ώστε να τους δοθεί η χάρη του Αλλάχ και να τους προσφερθεί με το μαρτύριο η μεταθανάτια ζωή.
Πάρε τα ξίφη σας και ας είμαστε ενωμένοι.
Όλοι οι δρόμοι είναι γεμάτοι από άπιστους.
Η χώρα μου είναι η πίστη μου.
Όποιος προσπαθήσει να χαλάσει τη χώρα μας,
Θα τιμωρηθεί απ’ τον Αλλάχ.
Είμαι με τους Ταλιμπάν γιατί είναι ο στρατός του Ισλάμ.
Θέλω να με δεχτεί ο Αλλάχ.
Η μητέρα του μάρτυρα κλαίει,
Ενώ οι άγγελοι πηγαίνουν την ψυχή του στον ουρανό.
Ο Αλλάχ όμως της λέει ότι ο μάρτυρας-αδερφός είναι ζωντανός.
Και πάντα θα ζει.
Θέματα που αφορούν τη βαθιά πίστη του Ταλιμπάν στο σκοπό της θυσίας του.
Μη μιλάς σε μένα για εγκατάλειψη των φρουρίων.
Δε με νοιάζει ο θάνατος. Μη μιλάς για το μαχαίρι.
Βγήκα να θυσιάσω τον εαυτό μου στο Θεό.
Χαίρομαι που καίγομαι και δε μιλάω για τη φωτιά.
Είμαι το σημάδι του πρωινού, επιτίθεμαι στην καρδιά του σκότους.
Ανεβαίνω στο ουράνιο φως και δε μιλάω πια για τις σκοτεινές νύχτες.
Το θέμα της εξιδανίκευσης του μαχητή που συγκρίνεται με τη δύναμη των φυσικών στοιχείων σε αντίθεση με τους ξένους που υπακούουν μόνο στην επιθυμία του χρήματος («το φτερούγισμα των δολαρίων είναι η σκλαβιά των απίστων»).
Ω μουτζαχίντ, είσαι αγωνιστής και θαρραλέος άνθρωπος.
Είσαι ο αγαπημένος μας.
Είσαι το καμάρι μας στον κόσμο.
Οι εχθροί ακούν τον τρομακτικό ήχο του σπαθιού σου.
Δεν τους αφήνει να κοιμηθούν και να ησυχάσουν.
Είσαι η βροντή για κάθε βάναυσο εχθρό.
Είσαι ο αγαπημένος μας.
Είσαι το καμάρι μας στον κόσμο.
Αφιερώθηκες και υπέφερες δυσκολίες για χάρη του Αλλάχ.
Υπερασπίστηκες το καταφύγιό σας δίνοντας το αίμα σου.
Είσαι η δική μας περηφάνια.
Είσαι η ομορφιά της χώρας, ο προστάτης του Κορανίου.
Θέματα που παρουσιάζουν την προσωπική ευθύνη του μαχητή έναντι των ξένων και όσων συνεργάζονται με αυτούς.
Να διαμαρτυρηθώ για έναν ξένο ή μήπως να παραπονεθώ για τον φίλο μου;
Εγώ δεν καταλαβαίνω, δεν καταλαβαίνω.
Πρέπει να παραπονιέμαι για τον κόσμο ή να παραπονεθώ για τον εαυτό μου;
Να διαμαρτυρηθώ για έναν ξένο ή να παραπονεθώ για τον φίλο μου;
Εγώ δεν καταλαβαίνω, δεν καταλαβαίνω.
Πρέπει να παραπονιέμαι για τον κόσμο ή να παραπονεθώ για τον εαυτό μου;
Οι κυβερνήσεις μας γίνονται με τις εντολές του εχθρού μου.
Οι αποφάσεις λαμβάνονται χωρίς εμάς.
Πληρώνονται με πολλά δολάρια για να μας σκοτώσουν.
Να διαμαρτυρηθώ για τα παιδιά του ή να παραπονεθώ για τον πατέρα τους;
Να διαμαρτυρηθώ για έναν ξένο ή να παραπονεθώ για τον φίλο μου;
Εγώ δεν καταλαβαίνω.
Πρέπει να παραπονιέμαι για τον κόσμο ή να παραπονιέμαι για τον εαυτό μου;
Θέματα που αφορούν την ευσεβή ζωή και την αγάπη και ευγνωμοσύνη στον Αλλάχ.
Θεέ μου, φωνάζω δυνατά προς εσένα.
Ζητώ συγχώρεση για τα λάθη μου.
Για να φτάσω σε αυτόν τον προορισμό, με δημιούργησες.
Ένας προορισμός για τον οποίο εκπλήσσομαι.
Είναι κρίμα που φεύγω από μια ζωή γεμάτη λεκέδες από αμαρτίες.
Οι αμαρτίες μου, το λέω εγώ ο Μερ-Αλή, είναι λιγότερες από την ευλογία σου.
Αν με συγχωρήσεις, θα είμαι περήφανος.
Θέματα που σχετίζονται με την αγάπη του θεού και την παντοδυναμία του.
Το αίμα της καρδιάς του Αδάμ,
Αλλάζει απ’ την αγάπη.
Κοίτα άνθρωπε τη δύναμη του Αλλάχ.
Οι άνθρωποι δημιουργήθηκαν από αυτόν.
Περνάει ο χρόνος. Οι άνθρωποι δεν το νιώθουν.
Άγγελοι έφεραν σε αυτόν τον κόσμο
Την άσπιλη ανθρώπινη αγάπη.
Είμαι έκπληκτος από αυτόν τον κόσμο,
Εγώ ο άνθρωπος, το εγγόνι του Αδάμ.
Θέματα που αφορούν τις επιδιώξεις των Ταλιμπάν όταν εγκαθιδρύσουν το Ισλαμικό Εμιράτο.
Ω, γλυκιά μου χώρα, σίγουρα θα σε χτίσω.
Θα εκπληρώσω αυτήν την υπόσχεση που τώρα σας δίνω.
Φίλοι μου, θα μετατρέψω τις γκρίζες ερήμους σας σε ανθισμένους κήπους.
Φίλοι μου, θα εκπληρώσω αυτήν την υπόσχεση που σας δίνω.
Δε θα υπάρξει άλλος πόλεμος, ούτε διαμάχες, διχογνωμίες και διαφορές.
Η γλωσσική εκφορά και η εικονοποιία των Jashādi anāshīd των Ταλιμπάν, ιδίως όταν επιδιώκουν το λυρισμό, είναι επηρεασμένη από την περσική ποίηση και κυρίως από την σουφιστική ποιητική παράδοση και ακολουθούν την παγιωμένη συμβολική των μυστικιστών ποιητών με την οποία είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένη η αφγανική ποιητική παράδοση.
Το δέντρο της ομορφιάς του εραστή μου δεν μπορεί να ποτιστεί
Με λίγες μόνο σταγόνες δάκρυα.
Ροή δακρύων θέλει.
Και θέλει αυτή η ροή να είναι απ’ τα δικά μου δάκρυα.
Τα σουφιστικά ποιητικά σύμβολα επανέρχονται και ανασημασιοδοτούνται μέσα στις νέες συνθήκες ώστε να εξυπηρετούν τους στόχους των Ταλιμπάν. Τα αντιθετικά σουφιστικά σύμβολα “μέρα-νύχτα” ή “φθινόπωρο-άνοιξη” χρησιμοποιούνται για να αποδώσουν την περίοδο της υποταγής που προηγείται της αναμενόμενης νίκης.
Η άνοιξη θα έρθει, τα μπουμπούκια της ελευθερίας θα χαμογελούν.
Το φθινόπωρο θα περάσει.
Μη μιλάτε για το πέσιμο των φύλλων.
Σήμερα ή αύριο, σας το λέει ο Ζαχίντ, θα έρθει το φωτεινό πρωινό.
Μη μιλάτε λοιπόν συνεχώς για το σκοτάδι.
Τα σύμβολα των “πουλιών” περιγράφουν την ελευθερία και την ανεξαρτησία· τα ονόματα των αρχαϊκών όπλων υπενθυμίζουν την κληρονομιά της αντίστασης ενάντια στην καταπίεση. Το σύμβολο της “πεταλούδας” δηλώνει τη στιγμή της θυσίας. Τα σύμβολα των φυσικών στοιχείων δηλώνουν τις ιδιότητες των μαχητών της πίστης (σεισμός, κεραυνός, πλημμύρα, φλόγα, βουνό). Το σύμβολο του “μυρωμένου κήπου” δηλώνει τον τόπο όπου ανθεί ή θα ανθίσει το Ισλαμικό Εμιράτο.4
Ήμασταν ένας ανθισμένος κήπος όλο λουλούδια,
Αλλά ήρθε ξένος κηπουρός και τον ανέλαβε.
Τα φύλλα μας έπεσαν σαν να μπήκε φθινόπωρο.
Όμως όλες οι πέτρες και τα φυτά της ερήμου ανυπομονούν να δουν τους εραστές τους (Ταλιμπάν)
Και εμείς δεν έχουμε δει ακόμα τα κόκκινα χείλη αυτών των εραστών.
Για να διευρύνουν τη δυνατότητα πρόσληψης των ιδεών τους από τους αφγανικούς αγροτικούς πληθυσμούς οι Ταλιμπάν χρησιμοποιούν αγαπημένες λαϊκές ιστορίες που έχουν περάσει από την περσική και την ουρντού λογοτεχνία, όπως λ.χ. η περσική τραγική ιστορία αγάπης του Ματζνούν και της Λεϊλά. Εδώ η Λεϊλά αντιπροσωπεύει την ελευθερία του Αφγανιστάν, ενώ ο Ματζνούν συμβολίζει τους Ταλιμπάν.
Είμαι ο Ματζνούν και εσύ η Λεϊλά μου.
Είσαι το λουλούδι μου και εγώ η μέλισσά σου.
Ο πόνος του Ματζνούν για τον χωρισμό από την Λεϊλά γίνεται τραγούδι αναμονής και ελπίδας για τον ερχομό μιας νέας εποχής όπου οι δύο ερωτευμένοι θα ενωθούν.
Ω νέο έτος, φέρε την ευτυχία μαζί σου!
Φέρε το άρωμα των λουλουδιών.
Για άλλη μια φορά, άπλωσε την άνοιξη στη ζωή μου.
Για άλλη μια φορά, φέρε μαζί σου μπουκέτα κόκκινα λουλούδια.
Γέμισε τη ζωή μου με χρώματα.
Φέρε τη λάμψη των χρωμάτων.
Γλυκά θυμάμαι την ιστορία της Λεϊλά και του Ματζνούν.
Φέρε μερικά από αυτά τα πράγματα μαζί σου.
Φώτισε τον τόπο, φέρε χρώματα.
Φέρε κόκκινα λουλούδια και ευγονία.
Γέμισε τον αέρα με αρώματα.
Μετάτρεψε τον χρόνο σε άνοιξη.
Και φέρε την ηρεμία στον ποιητή Farah που έγραψε αυτούς τους στίχους.
Και σε άλλο ποίημα:
Ποιο καλό έχει ο Ματζνούν όταν πεθαίνει η Λεϊλά;
Ποιο καλό έχει ένα σώμα άμα πεθαίνει η καρδιά του;
Η καρδιά είναι μια λάμπα μέσα σε σώμα-λασπωμένο φανάρι.
Ας μη σταματήσει ποτέ να λάμπει.
Εάν το πουλί έχει πετάξει απ’ το κλουβί, το κλουβί πρέπει να να σπάσει.
Εάν η καρδιά πεθάνει, το άδειο στήθος πρέπει να χαθεί.
Δεν υπάρχει πράμα ζωντανό όταν η καρδιά πεθαίνει.
Το σώμα πρέπει να πεθάνει και θα πεθάνει.
Η ελευθερία είναι η καρδιά του σώματος κάθε έθνους.
Χωρίς αυτήν το έθνος πεθαίνει στην αιωνιότητα.
Στα Jashādi anāshīd οι Ταλιμπάν χρησιμοποιούν οικείες μεταφορές από την σουφιστική παράδοση όπως λ.χ. τη συμβολική μεταφορά του αηδονιού που περιγράφεται ως πουλί της αυγής ερωτευμένο με την ομορφιά του τριαντάφυλλου. Το ερωτευμένο αηδόνι χωρίζεται από το αντικείμενο του πόθου του μια νύχτα του χειμώνα για ενωθούν τελικά μιαν ανοιξιάτικη αυγή. Οι Ταλιμπάν μεταστρέφουν την σουφιστική ιστορία του αηδονιού που αντιπροσωπεύει την αγάπη για το απρόσιτο θεϊκό και τη συσχετίζουν με την αίσθηση του αγώνα και την ελπίδα τους για μια νίκη που μπορεί να είναι πάντα ανέφικτη. Έτσι το ποιητικό τριαντάφυλλο λειτουργεί ως συμβολικό υποκατάστατο της επιδίωξης δημιουργίας Ισλαμικού Εμιράτου.
Να μάθετε να μιλάτε γλυκά σαν το αηδόνι.
Να μάθετε τον μυστικό διάλογο του ρόδου με το αηδόνι.
Να μάθετε να φυσάτε σαν αεράκι στον αέρα.
Πόσο θα ζήσεις σαν πουλί;
Να Μάθετε να πετάτε ελεύθεροι σαν αετοί.
Βιαστείτε, κάντε γρήγορα, ο προορισμός είναι κοντά.
Να μάθετε να ακούγεται η φωνή σας σαν καμπάνα.
Αφήστε την άνεση και αναλάβετε τα δύσκολα, ω ενθουσιώδεις Αφγανοί!
Να μάθετε να κλαίτε για τον πόνο και τη θλίψη της πατρίδας.
Χαρακτηριστικό των Jashādi anāshīd των Ταλιμπάν είναι η απόλυτη μυθοποίηση και εξιδανίκευση της γης. Το έδαφος, τα βουνά, οι κοιλάδες, τα ποτάμια, τα δέντρα, οι σπηλιές και τα φαράγγια μυθοποιούνται απολύτως ως φυσικοί χώροι απολύτως οικείοι οι οποίοι συχνά μετέχουν ως ενεργά “υποκείμενα” στην υπόθεση επιτυχίας του σκοπού των Ταλιμπάν.
Ξέρω καλά τα μαύρα βουνά
Το σπίτι μου είναι το βουνό.
Το χωριό μου είναι το βουνό
Ξέρω τα μαύρα χαντάκια
Ξέρω καλά τα καυτά χαρακώματα.
Το έδαφος περιγράφεται ως “κοινή πατρίδα” που υπερβαίνει τις κοινότητες ή τα ποικίλα καούμ. Η ποίηση των Ταλιμπάν προβάλλει το έδαφος ως κυρίαρχο στοιχείο που “δικαιώνει” τον αγώνα τους εναντίον των “άλλων”. Έτσι η έννοια της “πατρίδας” σε συνάρτηση με τη θρησκευτική “πίστη” αποκτά μια διάσταση εντελώς φυσική που ξεφεύγει ακόμα και από τους τοπικούς θεσμούς και τα συστήματα της όποιας τοπικής ή άλλης εξουσίας.
Το χωριό μου μοιάζει σαν ξένο καθώς το αποχωρίζομαι.
Χωρισμός! Λες, και μ’ εγκατέλειψε η αγαπημένη μου.
Η θλίψη του χωρισμού είναι τόσο σκληρή που δε φοβάται κανέναν.
Όταν η ψυχή λέει “ας φύγω”, το σώμα τρέμει.
Σαν ένα λουλούδι που μαραίνεται το φθινόπωρο.
Το φθινόπωρο κυρίεψε τώρα την αγάπη μου.
Παραμένω μόνος βαστώντας το σγουρό κεφάλι μου.
Ποιος δεν καταλαβαίνει;
Η καρδιά μου είναι λυπημένη εδώ και πολύ καιρό.
Μια έκρηξη, άνοιξε μια τρύπα στον κόσμο μου.
Κάθε σκέψη μου είναι σαν βέλος.
Ω Φακίρ! Καλύτερα να είσαι λυπημένος.
Ποιος σου είπε ότι η αγάπη για το χωριό σου είναι εύκολη;
Συμπερασματικά, τα Jashādi anāshīd των Ταλιμπάν ήδη από το 1980 στοχεύουν συνειδητά:
α) στην επιβεβαίωση και ενίσχυση της αντίληψης ότι το Ισλάμ απειλείται και θα απειλείται από αλλόθρησκους εισβολείς που θέλουν να ξεθεμελιώσουν την πίστη των Αφγανών.
β) στη δημιουργία ιδεολογίας αντίστασης και μάχης ενάντια στους δυτικούς και στους αφγανούς δυτικότροπους προπαγανδίζοντας μέσω της ποίησης την επιλογή της “αμυντικής” τζιχάντ.
γ) στην εμπέδωση μιας κοσμοθεωρίας ανάμεσα στις αγροτικές μάζες του Αφγανιστάν ότι ο θεός είναι μαζί τους και ότι το θέλημα του Θεού αποδεικνύεται εμπράκτως από την μακροχρόνια αντοχή και τις νίκες τους στα πεδία των μαχών.
δ) στην ενίσχυση μιας κουλτούρας “θρησκευτικής καθαρότητας” του Ισλάμ (όπως τουλάχιστον την αντιλαμβάνονται οι ίδιοι) η οποία να θέτει τα όρια μιας νέας κοινωνικής κανονικότητας σύμφωνης με το θεϊκό νόμο (όπως τον ερμηνεύουν οι ίδιοι).
ε) στην ενίσχυση της ιδέας ότι τα χαρακτηριστικά των Αφγανών (επιμονή, μαχητικότητα, πίστη, ανθεκτικότητα κλπ) προκύπτουν από τους ακατάλυτους δεσμούς του πληθυσμού με το έδαφος και την σκληρή αγροτική ζωή.
στ) στη δημιουργία της αντίληψης ιδίως ανάμεσα στους αγροτικούς πληθυσμούς ότι οι Ταλιμπάν ενεργούν ως πολιτικός, ιδεολογικός και στρατιωτικός διάμεσος ανάμεσα στους Αφγανούς και το θείο λόγο για να εξασφαλίζουν την ελευθερία από την ξένη επιρροή και την αυτονομία του Αφγανιστάν.
Με λίγα λόγια η ποίηση των Ταλιμπάν με την τεράστια εξάπλωση ανάμεσα στους λογής αφγανικούς πληθυσμούς, υπηρέτησε και θα συνεχίσει να υπηρετεί το βασικό πολιτικο-θρησκευτικό σχέδιό τους: την επίτευξη μιας ισλαμικής κυβέρνησης για το Αφγανιστάν που θα αναλάβει σύμφωνα με τις διακηρυγμένες θέσεις τους τη δημιουργία μιας ευρύτερης αφγανικής-ταλιμπανικής ταυτότητας η οποία να βασίζεται από τη μια στο Ισλάμ και από την άλλη σε έναν ιδιότυπο «εθνικισμό της πατρίδας» (ο οποίος βέβαια δεν έχει καμία σχέση με την δυτική κοσμική έννοια του πατριωτισμού), και θα επικεντρώνεται περισσότερο στην εθνο-πολιτιστική αγάπη της γης, ιδιαίτερα στην εξιδανίκευση της “παραδοσιακής” αφγανικής αγροτικής ζωής.
Στις 30/8/2021 έφυγε και ο τελευταίος Αμερικανός στρατιώτης. Οι Αμερικανοί, όπως προηγουμένως οι Ρώσοι, ουσιαστικά αρνήθηκαν να αποδεχτούν την αφγανική πολιτιστική πραγματικότητα, ειδικά να κατανοήσουν τον πνευματικό χώρο του Αφγανού αγρότη. Αυτό είχε καταστροφικό αντίκτυπο στις προσπάθειες τους για να πάρουν με το μέρος τους ουδέτερους ή αναποφάσιστους αγροτικούς πληθυσμούς. Έτσι οι Ρώσοι και οι Αμερικανοί πρώτα ηττήθηκαν στο πολιτισμικό πεδίο επειδή δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν αξιόπιστα στα ισλαμικά ήθη κι έτσι αναγκάστηκαν να κλειστούν στις μεγάλες πόλεις παραχωρώντας αρχικά τον έλεγχο των δρόμων της υπαίθρου και τελικά τις μεγάλες πόλεις και την πρωτεύουσα στους Ταλιμπάν.
Αν οι Αμερικανοί, όπως πρωτύτερα οι Ρώσοι, διάβαζαν την ποίηση των Ταλιμπάν και εκτιμούσαν την ιδεολογική της διείσδυση στα αγροτικά στρώματα των Αφγανών, ίσως θα επέλεγαν διαφορετικές συμπεριφορές και θα έβαζαν άλλες προτεραιότητες. Θα αντιλαμβάνονταν ποια ακριβώς ήταν η στρατηγική τους: να πιάσουν τους δρόμους, ώστε να αποκόψουν τις επαρχίες από την πρωτεύουσα (και την κυβέρνηση της Καμπούλ), ώστε να εγκλωβίσουν τους δυτικούς και τους ντόπιους υποστηρικτές τους στη «φάκα» μιας δήθεν ελεύθερης πρωτεύουσας.
Ω εσείς δυτικοί δράκοι! Πού θα πάτε όταν κλείσουμε όλους τους δρόμους;
Έχετε την ευκαιρία να φύγετε τώρα.
Βιαστείτε και φύγετε από την Καμπούλ έτσι δεν θα μετανιώσετε όταν σας πιάσουμε αιχμάλωτους.
Ω εσείς δυτικοί δράκοι! Πού θα πάτε όταν κλείσουμε όλους τους δρόμους;
Θα φύγετε σαν την ανάπηρη Ρωσία. Δεν θα κερδίσετε ποτέ.
Αν θέλετε να μείνετε ζωντανοί, βιαστείτε και ζητήστε συγγνώμη για τις πράξεις σας.
Ω εσείς δυτικοί δράκοι! Αν θέλετε να παραμείνετε ζωντανοί,
Τρέξτε γρήγορα και ζητήστε συγγνώμη για τις πράξεις σας.
Οι Αφγανοί δεν μπορούν να εξαπατηθούν.
Ω εσείς δυτικοί δράκοι! Δε θα σηκώσετε κεφάλι απ’ τη ντροπή.
Αυτή η χώρα είναι ένα λουλούδι στο τουρμπάνι της Ασίας.
Αυτό το έθνος είναι ένας μεγάλος αθλητής.
Αυτή η δύναμη θα σας κάνει να χάσετε τον μπούσουλα.
Αυτή η χώρα ανήκει στον Γκάζι Αμπντουλάχ.
Ω εσείς δυτικοί δράκοι! Αυτός είναι ο τόπος του Αχμάντ Σαχ Μπαμπά.
Μάθετε από αυτήν την ποίηση.
Ω εσείς δυτικοί δράκοι! Πού θα πάτε όταν κλείσουμε όλους τους δρόμους;
Σας ξαναρωτώ:
Πού θα πάτε όταν κλείσουμε όλους τους δρόμους;
Θωμάς Ψύρρας
Λάρισα 1-9-2021
2 Thomas Barfield, Afghanistan: A Cultural and Political History, Princeton Studies in Muslim Politics, Princeton: Princeton University Press, 2010
3. Ο αναγνώστης μπορεί ενδεικτικά να δει σύντομα video στο YouTube και να ακούσει Jashādi anashīd στα: https://www.youtube.com/watch?v=S1PWdgDyR1U
https://www.youtube.com/watch?v=l9cLfgPMZ8c
4. Jonathan J. Lee, The ISIS Aesthetic and the Imagined Islamic State. A comparative study between the anāshīd of the Islamic State of Iraq and Syria and the poetry of the Taliban.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου