Δημήτρη Χατζηκωνσταντίνου : TERRA SANTA

Το διήγημα είναι από τη φύση του μια εξιστόρηση που βασίζεται σε ένα κεντρικό επεισόδιο κι ολόγυρά πλέκονται επιμέρους συμβάντα η παρουσία των οποίων χρειάζεται ίσα για να αναδειχτεί το κεντρικό συμβάν το οποίο είναι καθοριστικό για τη ζωή των διηγηματικών ηρώων.
Τονίζω αυτό το χαρακτηριστικό γιατί περιγράφει κατά τον καλύτερο τρόπο το τι έχει να περιμένει ο αναγνώστης που παίρνει στα χέρια του τη συλλογή με τα 10 διηγήματα του Δημήτρη Χατζηκωνσταντίνου.
Και για να γίνω πιο συγκεκριμένος η δομή των διηγημάτων του ακολουθεί αυτόν ακριβώς τον κανόνα, τον δοκιμασμένο από παλιά στην ελληνική διηγηματογραφία, μόνο που καταφεύγει σε μία ανεπαίσθητη μετάθεση που από μόνη της αλλάζει το κέντρο βάρους της διήγησης: ο συγγραφέας δημιουργεί ένα αφηγητή, τη φωνή του οποίου ακούμε να μας απευθύνει το λόγο. Έτσι ενώ εξιστορούνται τα βάσανα τρίτων προσώπων –των διηγηματικών ηρώων-  το βάρος πέφτει στις επιπτώσεις του δράματος πάνω στον αφηγητή. Δηλαδή πρόκειται για μια ουσιαστική συναισθηματική μετατόπιση από τον ήρωα στον πλαστό αφηγητή. Κι αυτό αποτελεί μια ουσιαστική ιδιαιτερότητα του Δημήτρη Χατζηκωνσταντίνου. Δηλαδή δημιουργεί ένα κλασικό διήγημα μόνο που το βάρος μετατοπίζεται στην πλευρά του αφηγητή ο οποίος διατηρεί για τον εαυτό του το δικαίωμα της κριτικής και του χαρακτηρισμού των εξιστορούμενων πράξεων.
Αυτό σημαίνει πως ο αφηγητής δημιουργεί λόγο επιχειρηματολογίας, αξιολογικού μάλιστα τύπου, όχι από τη θέση ενός ουδέτερου σχολιαστή, αλλά από την κεκτημένη ενέργεια του εμπλεκόμενου προσώπου.

Αλλά ας έρθουμε μετά από αυτή την δομικού τύπου επισήμανση στη θεματική  του Χατζηκωνσταντίνου.
Στο διήγημα «Η μάνα» το θέμα είναι η διαρκούσα μητρική αγάπη για το χαμένο γιο, μια αγάπη όμως παθολογική για το νεκρό πλέον γιο.
Στο διήγημα «Το στοίχημα» το θέμα είναι τα ναρκωτικά. Ο πατέρας πέφτει στα ναρκωτικά για να σώσει το γιο. Η σωτηρία έρχεται, αλλά κανένα από τα πρόσωπα του οικογενειακού δράματος δεν μένει αλώβητο και κανένα δεν είναι όπως ήταν παλιότερα.
Στο «Ζωή σ’ ασπρόμαυρο φόντο», ένα εξαιρετικό κείμενο (λες κι έρχεται από τη γραφίδα του Δημοσθένη Βουτυρά), ο αφηγητής δάσκαλος αναφέρεται στη ζωή της φτωχής μαθήτριας , κόρη μιας πόρνης.
«Το δώρο» -το οποίο θεωρώ ως αριστουργηματικό κείμενο- αναφέρεται σε ένα μυστικό, ένα δώρο έκπληξη που καταλήγει να γίνει η αιτία θανάτου στην άσφαλτο.
Στο διήγημα «Terra Santa»  το θέμα είναι η επαναλαμβανόμενη σύγκρουση των γενεών. Παρακολουθούμε ένα νεαρό Νοτιοϊταλό να συγκρούεται με τον πατέρα του  και να φεύγει από το σπίτι. Περιπλανιέται από δω κι από κει και τελικά  κατασταλάζει σ’ ένα νησί του Αιγαίου όπου παντρεύεται και ανοίγει την ταβέρνα Terra Santa . Τα χρόνια περνούν και τελικά η ιστορία επαναλαμβάνεται με το φευγιό του γιού του από το σπίτι...
Στο διήγημα «Η γοητεία του αδιέξοδου» ο αφηγητής μετά το θάνατο της γυναίκας του  και μια περίοδο βασανιστικής μοναξιάς προσπαθεί να στήσει ένα ερωτικό δεσμό με μια εντυπωσιακή κοπέλα. που μοιάζει να ανταποκρίνεται. Αλλά ένα ζεϊμπέκικο θα μαρτυρήσει το αίνιγμα της ερωτικής προδιάθεσης της ωραίας γυναίκας.
Στο διήγημα «Το κινητό τηλέφωνο» ο τακτικός και μετρημένος λογιστής μεταμορφώνεται. Αιτία είναι ο έρωτάς του προς μία πλούσια χήρα.. αλλά δεν σταματά εδώ… προχωρεί σε πράξεις που ενδιαφέρουν την αστυνομία… Σταματώ εδώ γιατί δεν θέλω να μαρτυρήσω σε όσους δεν έχουν διαβάσει το κείμενο τη λύση της αστυνομικής αυτής ιστορίας…
Στο διήγημα  «Μια ερωτική ιστορία» ένας πενηντάρης ερωτεύεται και ζητάει φορτικά από το φίλο του συγγραφέα να γράψει την προσωπική του περιπέτεια.
Η «Ηλεκτρονική ατζέντα» έχει ως θέμα τη πιεστική μνήμη που αναζητά σημεία και χρονικούς τόπους για να ξεπηδήσει με τη μορφή της βιωματικής αφήγησης. Το κειμενικό είδος του ημερολογίου μετατρέπεται εδώ με τη βοήθεια της ηλεκτρονικής ατζέντας σε ένα memorandum και πλέον μας παραδίδει τα σημεία του χρόνου ως πεδίο ασκήσεων της μνήμης. Πρόκειται για εξαιρετικό αφηγηματικό εύρημα.
Τέλος στα «Συναπαντήματα», το τελευταίο διήγημα της συλλογής, από την ετυμολογία της λέξης «συναπαντήματα» οδηγούμαστε στην τέλεση πράξεων των όσων οι λέξη υπονοεί. Άλλωστε  «Απάντησις» σημαίνει στα αρχαία Ελληνικά «συνάντησις».

Είναι φανερό ότι τα δέκα διηγήματα  δεν είναι οργανωμένα ολόγυρα από ένα κεντρικό θέμα. Η θεματική του Χατζηκωνσταντίνου ποικίλει.. Όλα τους όμως αντλούν το θέμα τους από το σήμερα. Αυτό ίσως για κάποιους να μην σημαίνει τίποτε, αλλά είναι βασικό ζητούμενο και της ρεαλιστικής γραφής αλλά και σαφές αξιολογικό κριτήριο. Σκεφτείτε ότι ακόμη και σήμερα η ελληνική διηγηματογραφία της τελευταίας παραγωγής εξακολουθεί να είναι γεμάτη από ιστορίες του πολέμου, της κατοχής, της αντίστασης, του εμφύλιου (η Ιστορία παρούσα και σχεδόν παγωμένη σε μια συγκεκριμένη περίοδο). Το να γράφεις για το σήμερα, για το τροχαίο ατύχημα, την ηλεκτρονική ατζέντα, το στοίχημα είναι από μόνο του μια προσπάθεια να κατανοήσεις τον κόσμο σου. Και η λογοτεχνία είναι όπως και να το κάνουμε η δρώσα και η πλέον καταλυτική γνώση για τον κόσμο μας. Στα κείμενα λοιπόν του Χατζηκωνσταντίνου έχουμε την κυριαρχία μιας συνείδησης που τροφοδοτείται από τα στοιχεία του κόσμου στον οποίο κινείται. Σ’ εμάς η συνείδηση εκφράζεται μέσα από το λόγο που αρθρώνει ο αφηγητής του σε κάθε διήγημα. Είναι η συνείδηση του  εσωτερικού εμιγκρέ ο οποίος από Θεσσαλός μετατρέπεται σταδιακά σε Κρητικό, είναι ο νεοαστός πρώην γιος αγρότη που ζει πλέον στις γειτονιές μιας μεγαλούπολης. Αυτός ο άνθρωπος-αφηγητής έχει να καταθέσει πολλά γιατί - γενικεύοντας- είναι ο κυρίαρχος της σημερινής ελληνικής κοινωνίας. Η δική του λογοτεχνική κατάθεση είναι εκείνη η οποία θα δώσει την προοπτική μιας νέας θεματικής και θα μας ανοίξει σε θέματα που ενώ υλοποιούνται γύρω μας ως ζωή δεν μετουσιώνονται ακόμα σε θέματα της λογοτεχνίας. Ο εσωτερικός μετανάστης για παράδειγμα με την διχασμένη ματιά δεν πέρασε στη λογοτεχνία μας. Όπως βέβαια  δεν πέρασε στη λογοτεχνία μας ακόμα ο ξένος μετανάστης και ο απόλυτα ενσωματωμένος γιος του, ή ο νεαρός που ζει σε ένα χωριό το οποίο καθημερινά ρημάζει ενώ εκείνος δεν έχει ελπίδα διαφυγής … αυτά είναι τα θέματα του σήμερα…
Κι όποιος καταθέτει με τη λογοτεχνική γραφή του, τη δική του συνείδηση και τη δική του ματιά για τέτοια φρέσκα θέματα είναι από μόνος του αξιοπρόσεκτος.

Αλλά ο Χατζηκωνσταντίνου είναι ποικίλος και για ένα άλλο λόγο. Δοκιμάζει τη γραφή του σε μια ποικιλία κειμενικών ειδών. Στη συλλογή  θα συναντήσουμε λογής μορφές κειμένων οι οποίες ειρήσθω εν παρόδω έχουν και διαφορετικές τεχνικές απαιτήσεις και σας πληροφορώ ως άνθρωπος που ασχολείται με το γράψιμο ότι δεν είναι διόλου εύκολο σε οποιονδήποτε συγγραφέα να περνάει από τη μία μορφή στην άλλη. Υπάρχουν λοιπόν στη συλλογή   το αστυνομικό διήγημα –σαν αυτά του ιταλού Καμιλιέρι-, το κλασικό κοινωνικό διήγημα όπως το έχτισε ο Βουτυράς, το  λεξιστικό κείμενο πουυ μοιάζει σαν να προέκυψε από τον κύκλο των λατινοαμερικάνων ουλτριστών, το ημερολόγιο, το αγγλικής έμπνευσης short story…   Η ποικιλία και το ανακάτεμα των κειμενικών ειδών είναι προδιαγραμμένη από το γεγονός ότι η μορφή αγωνίζεται να απαντήσει στην ποικιλία της θεματικής. Η μία συμπαρασέρνει την άλλη. Και αυτό πρέπει ο αναγνώστης να μην αιφνιδιαστεί και να την αντιμετωπίσει ως «πρόκληση» και ως κέντημα στη συνείδηση που προσλαμβάνει..

Και μια και ήρθαμε στην πρόσληψη των διηγημάτων από τον αναγνώστη, δηλαδή από εσάς, πρέπει να σας θυμίσω κάτι. Ο Περίανδρος από την Κόρινθο, που ήταν ένας από τους επτά σοφούς, μας άφησε μία ρήση: «Μελέτα το παν».
Μελέτη δε σημαίνει σχολικό διάβασμα. Σημαίνει σκέψη και φροντίδα, μέλημα. Το «παν» δεν είναι ένα άθροισμα όπως είναι συμμαζεμένο στην πιο μεγάλη εγκυκλοπαίδεια, το «παν», είναι η ζωντανή σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο. Εκεί κρίνεται ο άνθρωπος και πιο πολύ από όλους κρίνεται ο συγγραφέας . Γιατί ο συγγραφέας μέσα στον κόσμο, είναι ριγμένος έτσι κι αλλιώς στην περιπλάνηση. Για να δώσει απάντηση πρέπει να περιπλανηθεί και να βρει πρώτα το ερώτημα. Αλλά ξέρει ότι το ερώτημα δεν το θέτει εκείνος! Αυτός το διατυπώνει με το έργο του και το διατυπώνει αινιγματικά, υπαινικτικά στις θεματικές του επιλογές και στην συγκρότηση του λόγου του- γιατί έτσι συμβαίνει με την τέχνη. Γιαυτό και οι απαντήσεις των συγγραφέων και των ποιητών μένουν ανοιχτές και προκλητικές νοημάτων, δηλαδή απαντήσεων από την πλευρά του κάθε αναγνώστη.
Θα ήταν καλό να διαβάσετε τα διηγήματα του Χατζηκωνσταντίνου όχι σαν «ιστορίες», σαν σύντομα αφηγηματικά συμβάντα, μένοντας στην πρώτη εντύπωση, αλλά ως μια συλλογή που περιπλανιέται στο λόγο για να βρει το ερώτημα και σαν το βρίσκει να διατυπώσει την απάντηση της τέχνης.
Χρειάζεται ο αναγνώστης να έχει μόνιμα κατά νου ότι ο Δημήτρης  Χατζηκωνσταντίνου στα διηγήματά του κυνηγά εμ το ερώτημα εμ την απάντηση… 
Αν δεν το διαβάσετε μ’ αυτό τον τρόπο θα αδικήσετε σίγουρα το βιβλίο…
Λάρισα 18 Νοεμβρίου 2004                                                                                        ΘΩΜΑΣ ΨύΡΡΑΣ