Κυπριακή ποίηση: Λόγος ανθηρός

                                                                                                           προσλαλιά σε Κύπριους ποιητές

    Η κυπριακή ποίηση, δηλαδή η κατεξοχήν δημιουργική κυπριακή συνείδηση, προσδιορίζεται βάσει τριών στοιχείων (- τα αναφέρω επίτηδες γενικά και δίχως να καταφεύγω σε χαρακτηρισμούς):

1] το τοπικό
2] το περιφερειακό και
3] το στοιχείο που έχει να κάνει με τη σχέση προς το ελλαδικό κέντρο.

   Τα τρία αυτά στοιχεία δεν πρέπει να τα φανταστούμε απλώς ως κάποια αγαπημένα πεδία από τα οποία οι ποιητές αντλούν την έμπνευση · δεν είναι δηλαδή στοιχεία της  θεματικής των ποιητών ή απλοί κοινοί τόποι που επανέρχονται στις ποιητικές τους δημιουργίες.  

   Ένας κοινωνικός ανθρωπολόγος θα τα χαρακτήριζε ως νοητικά σχήματα  με τα οποία γίνονται κατανοητές οι δραστηριότητες των ατόμων και τα παράγωγα τους, πνευματικά και υλικά.

   Και βέβαια εκείνο που τα χαρακτηρίζει είναι ότι τα περιεχόμενά τους βρίσκονται σε μια διαρκή διαδικασία προσαρμογής και αναπροσαρμογής..

   Κι αν αυτό το τελευταίο ισχύει γενικά, στην περίπτωση της Κύπρου αυτά τα στοιχεία,, αυτά τα νοητικά σχήματα, παρουσιάζονται «εκκρεμή», μονίμως  είναι ανοιχτά, διαρκώς σε κατάσταση διαπραγμάτευσης, αμφισβήτησης, Διαρκώς βρίσκονται μετεωρισμένα ως διαδικασίες προς επίλυσιν.

   Κι έτσι μετατρέπονται κυριολεκτικά σε ανοιχτές πληγές στην ποιητική συνείδηση γιατί εκείνη πρέπει να τα διαχειριστεί και να αποπειραθεί να απαντήσει.

   Την Κυπριακή ποιητική συνείδηση την τροφοδοτούν τα πιεστικά και μόνιμα παρόντα ερωτήματα, τέκνα των τριών νοητικών σχημάτων:

1] τι είναι η Κύπρος;
2] τι σημαίνει να είσαι έλληνας στην περιφέρεια του ελληνισμού;
3] ποια είναι η σχέση με το ελλαδικό κέντρο;

   Κι αυτά τα ερωτήματα επιζητούν προκλητικά νοήματα και επεξηγήσεις, δηλαδή περιεχόμενα και σημασίες.

   Αν δοκιμάσει λοιπόν κάποιος να δει τις απαντήσεις που έχουν δοθεί έως σήμερα σ’ αυτά τα ερωτήματα  θα διαπιστώσει μέσα από την ποικιλία των απαντήσεων, και ιδιαιτέρως μέσα από τις αποχρώσεις τους, ότι η ποιότητα και η μεταξύ τους αλληλουχία δημιουργούν ορατές «ιδεολογίες», κρίσιμες «πολιτικές και ηθικές αξιολογήσεις» και γεννούν «συνείδηση ταυτότητας». Κατά συνέπεια τροφοδοτούν  σε ένα μεγάλο βαθμό όχι μόνο την ποίηση αλλά ακόμα και την πολιτική και τις πολιτικές συγκρούσεις.

   Ας δούμε λοιπόν ένα προς ένα αυτά τα νοητικά σχήματα:

   Το τοπικό στοιχείο δεν αφορά μόνο τον υπαρκτό τόπο, το νησί καθαυτό και το ανάγλυφό του με την ολόγυρα ζεστή θάλασσα ·  κυρίως αναφέρεται στη μυθική αύρα με την οποία είναι ενδεδυμένος ο τόπος και την οποία διαρκώς συμπληρώνει η ποίηση. Γιατί ένας τόπος (ένα νησί, μια πόλη, ένας δρόμος) «υπάρχει» μόνο όταν από σημείο της γεωγραφίας περάσει σε επίπεδο συμβολικό και μέσα από την τέχνη ενδυθεί το μύθο του. Η Κύπρος των ποιητών λοιπόν είναι η μυθική Κύπρος που σχηματίστηκε από το σεφερικό  «ου μ’ εθέσπισεν», από τον μυθικό Πενταδάκτυλο, από τον Ριμακό του Κυριάκου Χαραλαμπίδη και. του Παντελή Μηχανικού

   Το περιφερειακό στοιχείο δεν αφορά τη γεωγραφική απόσταση καθεαυτή · είναι εκείνο που βαραίνει στη συνείδηση εξαιτίας της απόστασης · είναι το πόσο βαραίνει στην ποιητική συνείδηση το «είμαστε μακρυά», πόσο την διαμορφώνει το αίσθημα της απόστασης και πόσο συχνά μετατρέπεται σε αίσθημα παραγκωνισμού όταν γίνεται η εύκολη δικαιολογία των ελλαδιτών ώστε να αρνηθούν τη συνεισφορά και τη βοήθεια λέγοντας «είσαστε μακρυά». Η αίσθηση του περιφερειακού λοιπόν αφορά τη συνείδηση ότι είσαι σχεδόν εξόριστος, ή παρά τρίχα περιθωριοποιημένος (…;) - από τη μεγάλη μητέρα πατρίδα και επομένως είσαι αναγκασμένος να τα βγάλεις πέρα μόνος με το «βάρος» να είσαι έλληνας . Η αίσθηση αυτή στην κυπριακή ποίηση είναι καθοριστική και δημιουργεί στην ποίηση τα πλέον αντιφατικά αισθήματα: απογοήτευση, παραίτηση, πείσμα, αντοχή, περηφάνια …

   Ας θυμηθούμε τους στίχους του Κώστα Μόντη (Έλληνες Ποιητές) που έφυγε πρόσφατα από κοντά μας και οι οποίοι θαρρώ δείχνουν  καθαρά αυτό που θέλω να πω:

Ελάχιστοι μας διαβάζουν.
Ελάχιστοι ξέρουν τη γλώσσα μας,
μένουμε αδικαίωτοι κι αχειροκρότητοι
σ' αυτή τη μακρινή γωνία,
όμως αντισταθμίζει που γράφουμε Ελληνικά.

   Το τρίτο στοιχείο που αφορά στη σχέση με το ελλαδικό κέντρο είναι  ένα στοιχείο που σχετίζεται κατεξοχήν με τις ιστορικές περιπέτειες του νησιού. Και γι αυτό αποτελεί και ένα έντονα ιδεολογικό σημείο, μια και συμπυκνώνει οράματα και διαψεύσεις συσσωρευμένες πικρίες και επιθυμίες, διαμάχες και αγανάκτηση και κάποτε οργή…

   Αυτά λοιπόν τα τρία σχήματα οργανώνουν την κυπριακή ποιητική συνείδηση.

   Και βέβαια δεν είναι α-ιστορικά. Πλέκονται  με τον ιστορικό  χρόνο: το δύσκολο παρελθόν, το ταραγμένο παρόν και το ιστορικά προσδοκώμενο μέλλον.

   Αποκτούν δύναμη προβολική ως κινητήριες συνιστώσες της ποιητικής δημιουργίας.

   Μοιραία, η δημιουργία των Κύπριων ποιητών μοιάζει σαν «εθνική» ποίηση.

   Αλλά – προσοχή - είναι λάθος να την προσλάβουμε ως ποίηση εθνική, δηλαδή ποίηση των εθνικών οραμάτων ή ποίηση της διάψευσης των οραμάτων. Σαφώς υπήρξαν και πολλές οι περιπτώσεις τέτοιου είδους ποιητών και ποιημάτων, αλλά η κυπριακή ποίηση έδειξε ότι τελικά είναι η τελευταία ίσως μεγάλη ποίηση που παράγεται από την ποικιλία των ελληνισμών (κι όχι του ελληνισμού) ο οποίος ποτέ δε υπήρξε πολιτισμικά ενιαίος και μονολιθικός αλλά αντίθετα ανέκαθεν ήταν ποικίλος και πολυπρόσωπος (και -φυσικά- πολυτοπικός.). Εμείς οι ελλαδίτες το ξεχάσαμε και το αποσιωπούμε στα σχολεία μας ακόμα κι όταν διδάσκουμε Καβάφη.

   Το πρόσωπο της κυπριακής ποίησης είναι το τελευταίο από τα πολλά πρόσωπα των ελληνισμών μας. Γι’ αυτό και η σημασία της σύγχρονης κυπριακής ποίησης είναι για να λειτουργεί ως μοχλός ανανέωσης των ελλαδικών γραμμάτων.  

   Η ελλαδική ποίηση χώθηκε στο καβούκι της εδώ και χρόνια.

   Αν θέλουμε να αποφύγουμε τα ιδιωτικά οράματα, τον εγκλεισμό στο δωμάτιο, την ποιητική εσωστρέφεια, την αυτοαναφορικότητα του ποιήματος, ο συγχρωτισμός με την Κυπριακή ποίηση μπορεί να δώσει σημάδια μιας νέας ξεφάντωσης του ελληνικού λόγου.

   Και  η κυπριακή ποίηση ως λόγος ανθηρός μπορεί να επικονιάσει την ελληνική ποίηση, αρκεί μόνο να υπάρχουν αέρηδες που να φέρνουν κοντά μας τους Κύπριους ποιητές και το δικό τους ανθηρό λόγο.                                

                                                                                                                                  ΘΩΜΑΣ  ΨΥΡΡΑΣ